Αν και οι θεατές ίσως να θεώρησαν πως η κατάσταση της Dory ήταν απλώς ένα φανταστικό στοιχείο που εξυπηρετούσε την πλοκή της ταινίας, αυτό που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ότι τα προβλήματα μνήμης της μοιάζουν με μια πραγματική και σπάνια διαταραχή που επηρεάζει παιδιά.
Η αναπτυξιακή αμνησία κάνει τα παιδιά να ξεχνούν σχεδόν άμεσα ό,τι μαθαίνουν ή ζουν. Όπως η Dory, δεν μπορούν να θυμηθούν προηγούμενες συζητήσεις ή σημαντικά γεγονότα – ακόμη και ιδιαίτερες στιγμές, όπως ένα αξέχαστο πάρτι γενεθλίων.
Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει τα παιδιά και κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους. Ωστόσο, η ιατρική έρευνα μπορεί να αποκάλυψε έναν νέο τρόπο να υποστηριχθούν αυτά τα παιδιά και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τη μνήμη τους.
Η αναπτυξιακή αμνησία προκαλείται από την έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλο. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους μπορεί να συμβεί αυτό, όπως ένας τραυματικός τοκετός, όπου το μωρό κολλάει στο γεννητικό σωλήνα, χωρίς να μπορεί να αναπνεύσει. Η αναπνευστική ανεπάρκεια και η καρδιακή ανακοπή μετά τη γέννηση είναι άλλες πιθανές αιτίες.
Είναι από καιρό γνωστό ότι η έλλειψη οξυγόνου μπορεί να προκαλέσει σοβαρή εγκεφαλική βλάβη. Όμως στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Faraneh Vargha-Khadem, σύμβουλος νευροψυχολόγος στο νοσοκομείο Great Ormond Street του Λονδίνου, εντόπισε τρεις εφήβους που αντιμετώπιζαν δυσκολίες στη μνήμη τους από μικροί. Όλοι είχαν υποστεί έλλειψη οξυγόνου στον εγκέφαλο σε νεαρή ηλικία, και οι μαγνητικές τομογραφίες έδειξαν ότι όλοι είχαν βλάβη στον ιππόκαμπο – τον κόμβο μνήμης του εγκεφάλου.
Με βάση όσα παρατήρησε η Vargha-Khadem, περιέγραψε τρία βασικά χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής αμνησίας. Πρώτον, προβλήματα χωρικής μνήμης, όπως το να χάνονται σε οικείο περιβάλλον ή να ξεχνούν πού είχαν αφήσει τα πράγματά τους.
Δεύτερον, προβλήματα χρονικής μνήμης, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης να υπενθυμίζονται συχνά τα τακτικά προγραμματισμένα μαθήματα ή δραστηριότητες. Και τρίτον, προβλήματα επεισοδιακής μνήμης ή αδυναμία να θυμηθούν γεγονότα της ζωής τους.
Αυτά τα προβλήματα μνήμης είναι δια βίου και μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη αναπηρία, πράγμα που σημαίνει ότι τα παιδιά θα χρειάζονται υποστήριξη για το υπόλοιπο της ζωής τους.
Δεν είναι γνωστό πόσο συχνή είναι η αναπτυξιακή αμνησία. Όπως η Ντόρι από την ταινία Finding Nemo, τα παιδιά με αναπτυξιακή αμνησία έχουν καλές γλωσσικές δεξιότητες, κινητικές δεξιότητες και γνωστικές ικανότητες. Έτσι, με την πρώτη ματιά, δεν φαίνεται να έχουν κάποιο πρόβλημα.
Αυτό σημαίνει ότι οι γιατροί μπορεί να μην αντιληφθούν τα προβλήματα μνήμης τους και τα παιδιά δεν παραπέμπονται σε ειδικό. Ορισμένα επίσης διαγιγνώσκονται λανθασμένα με προβλήματα προσοχής αντί για προβλήματα προσοχής.
Βοήθεια για τη μνήμη
Δυστυχώς, δεν είναι δυνατόν να επιδιορθωθεί ο ιππόκαμπος από τη στιγμή που έχει υποστεί βλάβη. Ως εκ τούτου, οι θεραπείες για την αναπτυξιακή αμνησία επικεντρώνονται στην υποστήριξη των παιδιών ώστε να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις ικανότητές τους.
Παρά την υποστήριξη αυτή, τα παιδιά με αναπτυξιακή αμνησία βρίσκονται σε σημαντικό μειονέκτημα στο σχολείο. Αν κάνουν μια ερώτηση στην τάξη, σύντομα θα ξεχάσουν την απάντηση. Όταν επιστρέφουν στο σπίτι από το σχολείο, δεν μπορούν να θυμηθούν τι περιελάμβαναν τα μαθήματά τους.
Ωστόσο, ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής αμνησίας είναι ότι η μνήμη αναγνώρισης -η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς κάτι που έχει ξανασυναντήσει στο παρελθόν- δεν επηρεάζεται.
Έτσι, αν δείξετε σε κάποιον με αναπτυξιακή αμνησία εικόνες προσώπων και αργότερα του κάνετε ένα τεστ μνήμης αυτών των προσώπων, θα είναι σε θέση να αναγνωρίσει αυτά που έχει ξαναδεί.
Ενώ δεν θα θυμούνται πού είχαν δει τα πρόσωπα, θα μπορούν να λένε ότι ένα πρόσωπο τους φαίνεται οικείο – και να κρίνουν σωστά ότι το είχαν δει στο παρελθόν. Αυτό μας δείχνει ότι ορισμένες πτυχές της μνήμης μπορούν ακόμα να λειτουργούν καλά στα παιδιά με αυτή την πάθηση.
Αναρωτηθήκαμε αν η ικανότητα αναγνώρισης οικείων πραγμάτων θα μπορούσε να είναι το κλειδί για να βοηθηθούν τα παιδιά με αναπτυξιακή αμνησία να μάθουν. Για να ελέγξουμε αυτή την ιδέα, δημιουργήσαμε μια μελέτη περίπτωσης με τον οκτάχρονο «ασθενή H».
Ο «ασθενής H» παρακολούθησε τέσσερα διαφορετικά εκπαιδευτικά βίντεο έξι φορές το καθένα. Μετά από κάθε παρακολούθηση, του έγινε αμέσως ένα τεστ μνήμης.
Για τα μισά από τα βίντεο, του τέθηκαν ερωτήσεις ανοικτού τύπου, όπως: «Πού ζούσαν οι Αιγύπτιοι νομάδες;» Αυτού του είδους το τεστ είναι πολύ δύσκολο για τα παιδιά με αναπτυξιακή αμνησία. Παρόλο που είχε παρακολουθήσει κάθε βίντεο έξι φορές, είχε πολύ κακές επιδόσεις στο τεστ.
Για τα υπόλοιπα βίντεο, του δόθηκε ένα τεστ πολλαπλών επιλογών. Αυτό του επέτρεψε να χρησιμοποιήσει τη μνήμη αναγνώρισης για να εντοπίσει ποιες από τις απαντήσεις του φαίνονταν οικείες.
Ο «ασθενής Η» είχε πολύ καλύτερες επιδόσεις σε αυτό το τεστ, καθώς βρήκε 18 από τις 20 απαντήσεις σωστές, σε σύγκριση με μόλις έξι από τις 20 στο πρώτο τεστ. Στην πραγματικότητα, είχε εξίσου καλές επιδόσεις στη δοκιμασία αναγνώρισης με τα παιδιά χωρίς αναπτυξιακή αμνησία.
Μια εβδομάδα αργότερα, ο «ασθενής Η» επέστρεψε στο εργαστήριο και υποβλήθηκε σε άλλο ένα τεστ μνήμης με βάση τα βίντεο που είχε παρακολουθήσει προηγουμένως. Είναι αξιοσημείωτο ότι ήταν σε θέση να ανακαλέσει διπλάσιες πληροφορίες από τα βίντεο στα οποία είχε εξεταστεί με τη χρήση πολλαπλών επιλογών, σε σύγκριση με την πρώτη φορά που εξετάστηκε – ακόμη και όταν του τέθηκαν ερωτήσεις ανοικτού τύπου. Το κρίσιμο είναι ότι δεν ήταν μόνο σε θέση να αναγνωρίσει τις πληροφορίες, αλλά μπορούσε να ανακαλέσει και λεπτομέρειες.
Πώς σχηματίζονται οι νέες μνήμες
Το συμπέρασμά μας ήταν ότι οι δοκιμασίες πολλαπλής επιλογής επέτρεπαν στον ασθενή Η να χρησιμοποιεί άθικτα τμήματα του συστήματος μνήμης του εγκεφάλου του για την επεξεργασία και την εδραίωση πληροφοριών. Αυτό τον βοήθησε να μάθει τις πληροφορίες πιο αποτελεσματικά και να δημιουργήσει μια σταθερή μνήμη.
Αυτό το εύρημα είναι ενθαρρυντικό, αλλά χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να κατανοήσουμε αν η μνήμη αναγνώρισης μπορεί να υποστηρίξει τη μάθηση στην τάξη και σε μεγαλύτερες καθυστερήσεις από μία εβδομάδα. Το γεγονός ότι η αναπτυξιακή αμνησία είναι τόσο σπάνια καθιστά δύσκολη τη μελέτη και τη δοκιμή παρεμβάσεων σε μεγαλύτερες ομάδες ατόμων.
Πρέπει επίσης να κάνουμε περισσότερη δουλειά για να κατανοήσουμε τις μαθησιακές διαδικασίες που συμβαίνουν στην αναπτυξιακή αμνησία και τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται οι νέες μνήμες. Η κατανόηση αυτής της κατάστασης μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη καλύτερων τεχνικών μάθησης για τα άτομα με την πάθηση.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτά είναι πολλά υποσχόμενα, δείχνοντας ότι τα τεστ πολλαπλής επιλογής μπορεί να είναι ένα εύκολο και χρήσιμο εργαλείο για τα παιδιά με αναπτυξιακή αμνησία, ώστε να σχηματίζουν σταθερές αναμνήσεις και ενδεχομένως να συμβαδίζουν με την τάξη.
