«Μαθαίνεις από τα λάθη σου» είναι μια κοινή συμβουλή που ακούμε συχνά. Ωστόσο, η επιστήμη δείχνει ότι πολλές φορές δεν καταφέρνουμε να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και συχνά επαναλαμβάνουμε τα ίδια σφάλματα.
Για παράδειγμα, όλοι ξέρουμε ότι αν βάλουμε το χέρι μας σε μια καυτή σόμπα, θα καούμε και αυτό το λάθος είναι απίθανο να το επαναλάβουμε. Αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλός μας αντιδρά σε σωματικά επώδυνα ερεθίσματα με μια ισχυρή απειλή-απόκριση βασισμένη σε προηγούμενες εμπειρίες.
Ωστόσο, όταν πρόκειται για σκέψη, συμπεριφορά και λήψη αποφάσεων, συχνά επαναλαμβάνουμε λάθη όπως η καθυστέρηση στα ραντεβού, η αναβολή των εργασιών μέχρι την τελευταία στιγμή ή η επιφανειακή κρίση των ανθρώπων με βάση τις πρώτες εντυπώσεις.
Γιατί επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη;
Ο λόγος μπορεί να βρεθεί στον τρόπο που ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες και δημιουργεί πρότυπα στα οποία αναφερόμαστε ξανά και ξανά. Αυτά τα πρότυπα είναι ουσιαστικά συντομεύσεις, που μας βοηθούν να λαμβάνουμε αποφάσεις στον πραγματικό κόσμο. Αλλά αυτές οι συντομεύσεις, γνωστές ως «ευρετικές», μπορούν επίσης να μας κάνουν να επαναλάβουμε τα λάθη μας.
Όπως αναφέρει στο βιβλίο της «Sway: Unraveling Unconscious Bias», η Pragya Agarwal, Καθηγήτρια Κοινωνικών Ανισοτήτων και Αδικίας, Πανεπιστήμιο Loughborough, «οι άνθρωποι δεν είμαστε εκ φύσεως λογικοί, παρόλο που θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι είμαστε».
Σύμφωνα με την Agarwal, «Βλέπουμε μόνο μέρη του κόσμου. Έχουμε την τάση να παρατηρούμε πράγματα που επαναλαμβάνονται, είτε υπάρχουν μοτίβα είτε όχι, και τείνουμε να διατηρούμε τη μνήμη γενικεύοντας και καταφεύγοντας στον τύπο. Εξάγουμε επίσης συμπεράσματα από αραιά δεδομένα και χρησιμοποιούμε γνωστικές συντομεύσεις για να δημιουργήσουμε μια εκδοχή της πραγματικότητας που σιωπηρά θέλουμε να πιστεύουμε. Αυτό δημιουργεί μια μειωμένη ροή εισερχόμενων πληροφοριών, η οποία μας βοηθά να συνδέουμε κουκκίδες και να συμπληρώνουμε κενά με πράγματα που ήδη γνωρίζουμε.
Τελικά, ο εγκέφαλός μας είναι τεμπέλης και χρειάζεται πολλή γνωστική προσπάθεια για να αλλάξουμε το σενάριο και αυτές τις συντομεύσεις που έχουμε ήδη δημιουργήσει. Και έτσι είναι πιο πιθανό να επαναλάβουμε τα ίδια μοτίβα συμπεριφορών και πράξεων, ακόμα και όταν έχουμε συνείδηση ότι επαναλαμβάνουμε τα λάθη μας. Αυτό ονομάζεται προκατάληψη επιβεβαίωσης – η τάση μας να επιβεβαιώνουμε αυτό που ήδη πιστεύουμε, αντί να μετατοπίζουμε τη νοοτροπία μας για να ενσωματώσουμε νέες πληροφορίες και ιδέες.
Συχνά χρησιμοποιούμε επίσης το «ένστικτο» – έναν αυτόματο, υποσυνείδητο τύπο σκέψης που βασίζεται στη συσσώρευση προηγούμενων εμπειριών μας ενώ παίρνουμε κρίσεις και αποφάσεις σε νέες καταστάσεις.
Μερικές φορές παραμένουμε σε ορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς και επαναλαμβάνουμε τα λάθη μας εξαιτίας ενός « φαινόμενου εγώ » που μας αναγκάζει να παραμείνουμε με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Είναι πιθανό να επιλέξουμε επιλεκτικά τις δομές πληροφοριών και την ανατροφοδότηση που μας βοηθούν να προστατεύσουμε το εγώ μας».
Ένα πείραμα διαπίστωσε ότι όταν στους ανθρώπους υπενθύμισαν τις επιτυχίες τους του παρελθόντος, ήταν πιο πιθανό να επαναλάβουν αυτές τις επιτυχημένες συμπεριφορές . Αλλά όταν είχαν συνείδηση ή συνειδητοποιούσαν ενεργά τις αποτυχίες τους από το παρελθόν, ήταν λιγότερο πιθανό να ανατρέψουν το πρότυπο συμπεριφοράς που οδήγησε στην αποτυχία. Έτσι, οι άνθρωποι ήταν στην πραγματικότητα ακόμα πιθανό να επαναλάβουν αυτή τη συμπεριφορά.
Αυτό σύμφωνα με την Agarwal, συμβαίνει γιατί, όταν σκεφτόμαστε τις προηγούμενες αποτυχίες μας, είναι πιθανό να νιώθουμε πεσμένοι. Και σε αυτές τις στιγμές, είναι πιο πιθανό να επιδοθούμε σε συμπεριφορά που μας κάνει να νιώθουμε άνετα και οικεία. Ακόμη και όταν σκεφτόμαστε προσεκτικά και αργά, ο εγκέφαλός μας έχει μια προκατάληψη προς τις πληροφορίες και τα πρότυπα που είχαμε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν, ανεξάρτητα από το αν αυτά είχαν ως αποτέλεσμα σφάλματα. Αυτό ονομάζεται «μεροληψία της επιβεβαίωσης».
Μπορούμε όμως να μάθουμε από τα λάθη μας;
Σε ένα πείραμα, οι πίθηκοι και οι άνθρωποι έπρεπε να παρακολουθούν θορυβώδεις, κινούμενες κουκκίδες σε μια οθόνη και να κρίνουν την καθαρή κατεύθυνση της κίνησής τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι και οι δύο επιβραδύνθηκαν μετά από ένα λάθος. Όσο μεγαλύτερο είναι το σφάλμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιβράδυνση μετά το σφάλμα, δείχνοντας ότι συγκεντρώνονταν περισσότερες πληροφορίες. Ωστόσο, η ποιότητα αυτών των πληροφοριών ήταν χαμηλή . Οι γνωστικές μας συντομεύσεις μπορούν να μας αναγκάσουν να παρακάμψουμε κάθε νέα πληροφορία που θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποφυγή επανάληψης λαθών.
Στην πραγματικότητα, εάν κάνουμε λάθη ενώ εκτελούμε μια συγκεκριμένη εργασία, η «προκατάληψη συχνότητας» μας κάνει πιθανό να τα επαναλάβουμε κάθε φορά που κάνουμε ξανά την εργασία. Απλουστευτικά μιλώντας, ο εγκέφαλός μας αρχίζει να υποθέτει ότι τα λάθη που έχουμε κάνει στο παρελθόν είναι ο σωστός τρόπος για να εκτελέσουμε μια εργασία – δημιουργώντας μια συνήθη «διαδρομή λάθους». Έτσι, όσο περισσότερο επαναλαμβάνουμε τις ίδιες εργασίες, τόσο πιο πιθανό είναι να διασχίσουμε το μονοπάτι του λάθους, μέχρι να ενσωματωθεί τόσο βαθιά που να γίνει ένα σύνολο μόνιμων γνωστικών συντομεύσεων στον εγκέφαλό μας.
Γνωστικός έλεγχος
Έχουμε μια νοητική ικανότητα που μπορεί να παρακάμψει τις ευρετικές συντομεύσεις, γνωστές ως «γνωστικός έλεγχος». Και υπάρχουν μερικές πρόσφατες μελέτες στη νευροεπιστήμη με ποντίκια που μας δίνουν μια καλύτερη ιδέα για τα μέρη του εγκεφάλου μας που εμπλέκονται σε αυτό.
Οι ερευνητές εντόπισαν επίσης δύο περιοχές του εγκεφάλου με «νευρώνες παρακολούθησης αυτοσφαλμάτων» – εγκεφαλικά κύτταρα που παρακολουθούν τα σφάλματα. Αυτές οι περιοχές βρίσκονται στον μετωπιαίο φλοιό και φαίνεται να αποτελούν μέρος μιας σειράς βημάτων επεξεργασίας – από την επαναεστίαση έως τη μάθηση από τα λάθη μας.
Οι ερευνητές διερευνούν εάν η καλύτερη κατανόηση αυτού θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη καλύτερων θεραπειών και υποστήριξης για τη νόσο του Αλτσχάιμερ, για παράδειγμα, καθώς ο διατηρημένος γνωστικός έλεγχος είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία στη μετέπειτα ζωή.
Αλλά ακόμα κι αν δεν έχουμε τέλεια κατανόηση των εγκεφαλικών διεργασιών που εμπλέκονται στον γνωστικό έλεγχο και τη διόρθωση του εαυτού μας, υπάρχουν πιο απλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε.
Το ένα είναι να γίνουμε πιο άνετοι με τα λάθη. Μπορεί να πιστεύουμε ότι αυτή είναι η λάθος στάση απέναντι στις αποτυχίες, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας πιο θετικός δρόμος προς τα εμπρός. Η κοινωνία μας δυσφημεί τις αποτυχίες και τα λάθη, και κατά συνέπεια είναι πιθανό να νιώθουμε ντροπή για τα λάθη μας και να προσπαθούμε να τα κρύψουμε.
Όσο πιο ενοχές και ντροπή νιώθουμε και όσο περισσότερο προσπαθούμε να κρύψουμε τα λάθη μας από τους άλλους, τόσο πιο πιθανό είναι να τα επαναλάβουμε. Όταν δεν αισθανόμαστε τόσο απογοητευμένοι για τον εαυτό μας, είναι πιο πιθανό να είμαστε καλύτεροι στο να λαμβάνουμε νέες πληροφορίες που μπορούν να μας βοηθήσουν να διορθώσουμε τα λάθη μας.
Μπορεί επίσης να είναι καλή ιδέα να κάνουμε ένα διάλειμμα από την εκτέλεση μιας εργασίας που θέλουμε να μάθουμε πώς να κάνουμε καλύτερα. Η αναγνώριση των αποτυχιών μας και η παύση για να τις εξετάσουμε μπορεί να μας βοηθήσει να μειώσουμε τη μεροληψία συχνότητας, κάτι που θα μας κάνει λιγότερο πιθανό να επαναλάβουμε τα λάθη μας και θα ενισχύσει τις οδούς λάθους.
