Το λεμφοίδημα είναι μία περίεργη και δύσκολη νόσος, ένα οίδημα των άκρων, που μπορεί να οδηγήσει σε δυσμορφίες ή ακόμα και σε μορφές ελεφαντίασης. Τι πρέπει να κάνει κάποιος για να το προλάβει, πώς θα γίνει η διάγνωση και με ποιον τρόπο θα καταπολεμηθεί. Από έναν φυσικοθεραπευτή, έως και την πιθανότητα επέμβασης.
Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μία έννοια που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν. Ίσως και να ακούγεται σαν ξένη λέξη. Ωστόσο, το Λεμφοίδημα υπάρχει, συμβαίνει και είναι μία πάρα πολύ δύσκολη και άσχημη ιστορία, που κανείς δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει…
«Λεμφοίδημα» είναι μια παθολογική κατάσταση, στην οποία τα λεμφαγγεία είναι πολύ λίγα, δυσμορφικά ή μη λειτουργικά και καθιστούν την μεταφορική ικανότητα ανεπαρκή να απομακρύνει το φυσιολογικό φορτίο. Αποτέλεσμα αυτού είναι η κατακράτηση λεμφικού υγρού ανάμεσα στους μαλακούς ιστούς και στα κύτταρα του σώματος. Το οίδημα εμφανίζεται σε τμήματα του σώματος, ιδιαίτερα των άκρων, που προκαλείται από την ανώμαλη συσσώρευση του λεμφικού υγρού. Το λεμφοίδημα διογκώνεται σε ένα ή περισσότερα άκρα και προκύπτει από την εξασθενημένη ροή του λεμφικού συστήματος. Η λέμφος αποτελεί μέρος του αμυντικού μηχανισμού του σώματος. Καθαρίζει τους ιστούς από διάφορους παθογόνους οργανισμούς, στη συνέχεια περνά και φιλτράρεται μέσα από τους λεμφαδένες, ενώ τέλος, ενώνεται με τη φλεβική κυκλοφορία στην πορεία προς την καρδιά.
Το λεμφικό σύστημα είναι ένα δίκτυο εξειδικευμένων αγγείων (λεμφικών αγγείων) σε όλο το σώμα, σκοπός του οποίου είναι η συλλογή περίσσειας υγρού με πρωτεΐνες, λιπίδια και απορρίμματα προϊόντων από τους ιστούς. Αυτό το υγρό στη συνέχεια μεταφέρεται στους λεμφαδένες, οι οποίοι φιλτράρουν τα απόβλητα. Η περίσσεια υγρού στα λεμφικά αγγεία τελικά επιστρέφεται στην κυκλοφορία του αίματος. Όταν τα λεμφικά αγγεία είναι μπλοκαρισμένα ή ανίκανα να μεταφέρουν το λεμφικό υγρό μακριά από τους ιστούς, το αποτέλεσμα είναι το τοπικό πρήξιμο (λεμφοίδημα).
- Το λεμφοίδημα επηρεάζει συχνότερα έναν μόνο βραχίονα ή ένα πόδι, αλλά σε ασυνήθιστες καταστάσεις επηρεάζονται και τα δύο άκρα!
- Το πρωτογενές λεμφοίδημα είναι αποτέλεσμα μίας ανατομικής ανωμαλίας των λεμφικών αγγείων και είναι μια σπάνια, κληρονομική κατάσταση!
- Το δευτερογενές λεμφοίδημα προκύπτει από μία αναγνωρίσιμη βλάβη ή απόφραξη λεμφικών αγγείων και κόμβων που λειτουργούν κανονικά!
- Σε όλον τον κόσμο, το λεμφοίδημα προκαλείται συνήθως από φιλαρίαση (λοίμωξη από παράσιτο-Λεμφική φιλαρίαση είναι μια μεταδοτική, παρασιτική ασθένεια που προκαλείται από νηματώδεις (ασκαρίδες). Η ασθένεια προκαλείται από την παρουσία νήμα-όπως σκουλήκια, που ονομάζεται filariae, στα λεμφαγγεία και λεμφαδένες του σώματος), αλλά στις ΗΠΑ, το λεμφοίδημα εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερα όταν ακολουθείται από ακτινοθεραπεία!
Τί προκαλεί το λεμφοίδημα
Το λεμφοίδημα μπορεί να εμφανιστεί οπουδήποτε υπάρχουν λεμφαγγεία. Με άλλα λόγια μπορεί να εμφανιστεί κυριολεκτικά σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Βέβαια η μεγαλύτερη συχνότητα είναι στα κάτω άκρα, ακολουθούν τα άνω, ενώ δεν είναι και λίγες οι φορές που μπορεί να εμφανιστεί οίδημα στον κορμό ή τα γεννητικά όργανα.
Το λεμφοίδημα μπορεί να είναι πρωτοπαθές ή δευτεροπαθές. Το πρωτοπαθές προκαλείται χωρίς εμφανή αιτία, ενώ το δευτεροπαθές μετά από τραυματισμό, ουλή ή εκτομή στους λεμφαδένες (π.χ. μετά από χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού σε συνδυασμό με ακτινοβολία στην περιοχή). Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της μειωμένης μεταφορικής ικανότητας του λεμφικού φορτίου από το λεμφικό σύστημα. Το οίδημα αυτό μπορεί να υποχωρήσει ή να μεταβληθεί σε χρόνιο λεμφοίδημα.
Λεμφοίδημα σημάδια και συμπτώματα
Το οίδημα που προκαλείται από το λεμφοίδημα, κυμαίνεται από ήπιες, σχεδόν αισθητές αλλαγές στο μέγεθος του βραχίονα ή του ποδιού, έως τις ακραίες αλλαγές, που καθιστούν το άκρο δύσκολο στη χρήση. Το λεμφοίδημα που προκαλείται από τη θεραπεία του καρκίνου, μπορεί να εμφανιστεί μήνες ή χρόνια μετά τη θεραπεία
Σημάδια και συμπτώματα λεμφοιδήματος που εμφανίζονται στον προσβεβλημένο βραχίονα ή πόδι, περιλαμβάνουν:
- Οίδημα μέρους ή όλου του βραχίονα ή του ποδιού σας, συμπεριλαμβανομένων των δακτύλων ή των ποδιών
- Ένα αίσθημα βαρύτητας ή στεγανότητας
- Περιορισμένο εύρος κίνησης
- Πόνο ή δυσφορία
- Επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις
- Σκλήρυνση και πάχυνση του δέρματος (ίνωση)
Τα συμπτώματα του λεμφοιδήματος είναι ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το οίδημα:
Τα αρχικά στάδια του λεμφοιδήματος χαρακτηρίζονται από ένα μαλακό, εύκολο να κινηθεί οίδημα. Ωστόσο, η παρουσία και μόνο οιδήματος, δεν είναι αρκετή για να προσδιορίσει τη διάγνωση. Υπάρχουν διάφορα διαγνωστικά τεστ, όπως το σημείο Stemmer, η ψηλάφηση και η παρατήρηση, τα οποία θα δώσουν τον ασφαλή χαρακτηρισμό του λεμφοιδήματος.
Άλλα συμπτώματα σε λεμφοιδήματα που υπάρχουν για μεγαλύτερο διάστημα, είναι ο πολλαπλασιασμός του συνδετικού ιστού, με αποτέλεσμα τη σταδιακή σκλήρυνση του οιδήματος, υπερκερατώσεις και επιθηλιωματώσεις. Επίσης, μπορεί να έχουμε πάχυνση του δέρματος, υπέρμετρη αύξηση του όγκου του μέλους που πάσχει (ελεφαντίαση), λεμφόρροια, μελανοκυττάρωση, λιπιδική εναπόθεση κ.α.
Λεμφοίδημα επιπλοκές και επιπτώσεις
Το λεμφοίδημα στο χέρι ή στο πόδι, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, όπως:
* Λοιμώξεις: Πιθανές λοιμώξεις που μπορεί να προκύψουν από λεμφοίδημα, περιλαμβάνουν σοβαρή βακτηριακή λοίμωξη του δέρματος και λοίμωξη των λεμφικών αγγείων (λεμφαγγίτιδα). Ο μικρότερος τραυματισμός στο χέρι ή στο πόδι, μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο εισόδου για λοίμωξη.
* Λεμφαγγειοσάρκωμα: Αυτή η σπάνια μορφή καρκίνου του μαλακού ιστού, μπορεί να προκύψει από τις πιο σοβαρές περιπτώσεις λεμφοιδήματος χωρίς θεραπεία. Πιθανά σημάδια λεμφαγγειοσάρκωμα περιλαμβάνουν μπλε-κόκκινο ή μοβ σημάδια στο δέρμα.
Οι επιπτώσεις εξαρτώνται από το στάδιο του λεμφοιδήματος. Τα στάδια είναι:
* Στάδιο Ι ή Αναστρέψιμο Στάδιο: Η πίεση προκαλεί αποτύπωμα στο μέλος, ενώ το οίδημα υποχωρεί προσωρινά αν τοποθετηθεί το άκρο σε ανάρροπη θέση!
* Στάδιο ΙΙ ή Μη Αυτόνομα Αναστρέψιμο Στάδιο: Αν το λεμφοίδημα δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα και εξακολουθήσει να υφίσταται, θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε προοδευτική σκλήρυνση της περιοχής. Η δυνατότητα δημιουργίας αποτυπώματος μειώνεται διαρκώς, ενώ στο τέλος δεν είναι πλέον εφικτή. Η ανάρροπη θέση δεν οδηγεί στην υποχώρηση του οιδήματος!
* Στάδιο ΙΙΙ ή Λεμφοστατική Ελεφαντίαση!
Λεμφοίδημα: Υπάρχει δυνατότητα πρόληψης;
Για να μειώσετε τον κίνδυνο λεμφοίδημα:
* Προστατέψτε το χέρι ή το πόδι σας. Αποφύγετε τραυματισμό στο προσβεβλημένο άκρο. Οι περικοπές, οι γρατζουνιές και τα εγκαύματα, μπορούν να προκαλέσουν μόλυνση. Προστατέψτε τον εαυτό σας από αιχμηρά αντικείμενα. Για παράδειγμα, ξυριστείτε με ηλεκτρική ξυριστική μηχανή, φοράτε γάντια όταν καλλιεργείτε ή μαγειρεύετε και χρησιμοποιήστε δακτυλήθρα όταν ράβετε. Εάν είναι δυνατόν, αποφύγετε ιατρικές διαδικασίες, όπως αιμοληψίες και εμβολιασμούς, στο προσβεβλημένο άκρο σας.
* Ξεκουράστε το χέρι ή το πόδι ενώ αναρρώνετε. Μετά τη θεραπεία του καρκίνου (χειρουργική επέμβαση ή ακτινοβολία), η άσκηση και οι διατάσεις ενθαρρύνονται. Ωστόσο, αποφύγετε την επίπονη δραστηριότητα μέχρι να ανακάμψετε.
* Αποφύγετε τη θερμότητα στο χέρι ή στο πόδι. Μην εφαρμόζετε πάγο ή θερμότητα. Επίσης, προστατέψτε το προσβεβλημένο άκρο σας από το υπερβολικό κρύο.
* Ανυψώστε το χέρι ή το πόδι. Όποτε είναι δυνατόν, ανυψώστε το προσβεβλημένο άκρο πάνω από το επίπεδο της καρδιάς.
* Αποφύγετε τα σφιχτά ρούχα. Αποφύγετε οτιδήποτε θα μπορούσε να περιορίσει το χέρι ή το πόδι, όπως ρούχα με στενή εφαρμογή και στην περίπτωση του βραχίονα, μανσέτες πίεσης του αίματος. Μετρήστε παράλληλα την αρτηριακή πίεση στο άλλο χέρι.
* Κρατήστε το χέρι ή το πόδι καθαρό. Δώστε προτεραιότητα στη φροντίδα του δέρματος και των νυχιών. Ελέγχετε το δέρμα στο χέρι ή το πόδι καθημερινά, παρακολουθώντας για αλλαγές στο δέρμα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μόλυνση. Μην πηγαίνετε πουθανά χωρίς παπούτσια.
Λεμφοίδημα: Με ποιόν τρόπο αντιμετωπίζεται;
Η θεραπεία μπορεί να είναι συνδυασμός πολλών τεχνικών. Στο αρχικό στάδιο της θεραπείας μπορεί να αντιμετωπιστεί από ένας φυσικοθεραπευτή, ενώ σε περιπτώσεις εκτεταμένου σοβαρού λεμφοιδήματος, μπορεί να εξεταστεί η πιθανότητα χειρουργικής προσέγγισης.
- Είναι μια εξειδικευμένη μέθοδος μάλαξης από φυσικοθεραπευτές – ΜΑΣΑΖ που εφαρμόζεται από ένα εκπαιδευμένο φυσικοθεραπευτή με ήπιους χειρισμούς!
- Κινησιοθεραπεία: Η ήπια κινησιοθεραπεία και θεραπευτική άσκηση και η αερόβια άσκηση βοηθούν τα λεμφικά αγγεία να μετακινήσουν τη λέμφο από το οιδηματώδες άκρο και να μειώσουν το οίδημα!
- Συμπιεστική περίδεση: Η περίδεση αυτή επιτυγχάνεται με επιδέσμους χαμηλής ελαστικότητας και θεωρείται απαραίτητη μετά από την εφαρμογή της λεμφικής μάλαξης!
- Πρεσσοθεραπεία με μπότες αποκατάστασης – συσκευή λεμφικού μασάζ: Σύστημα πίεσης και αποσυμπίεσης που εφαρμόζει σταδιακή συμπίεση στο άκρο μετακινώντας το λεμφικό υγρό από την περιφέρει προς τον κορμό!
- Κάλτσες / γάντια διαβαθμισμένης συμπίεσης: Φορώντας μια τέτοια κάλτσα ή γάντι καθημερινά μετά από μια θεραπεία λεμφικής μάλαξης ή κατά τη διάρκεια της άσκησης μπορεί να προληφθεί η αύξηση του λεμφοιδήματος!
- Φαρμακευτική αγωγή: Είναι απαραίτητη σε περίπτωση μόλυνσης του δέρματος, οπότε και απαιτείται η χρήση αντιβιοτικών!
Λεμφοίδημα: Πρόληψη εμφάνισης
Για να μειωθεί η πιθανότητα εμφάνισης λεμφοιδήματος θα πρέπει ο ασθενής που έχει υποστεί χειρουργική επέμβαση με λεμφαδενικό καθαρισμό:
- Να προστατεύει το άκρο από οποιαδήποτε τραυματισμό. Οι εκδορές, τα κοψίματα και τα καψίματα μπορούν να πυροδοτήσουν την έναρξη λεμφοιδήματος ή την εμφάνιση κάποιας μόλυνσης.
- Να ξεκουράζει το πάσχον άκρο από υπερβολική άσκηση ή άρση υπερβολικού βάρους.
- Να αποφεύγει την έκθεση στην αυξημένη ή μειωμένη θερμοκρασία.
- Να αποφεύγει τα στενά ρούχα ή τη χρήση πιεσόμετρου στο πάσχον άκρο
- Να διατηρεί το δέρμα καθαρό, στεγνό και καλά ενυδατωμένο. Να επιθεωρεί σε καθημερινή βάση το δέρμα αναζητώντας αλλαγές στη χροιά και στην υφή του δέρματος προς αποφυγή εξελκώσεων και μολύνσεων.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως ένα υγιές λεμφικό σύστημα καταφέρνει και σε λίγες μέρες ανατρέπει την κατάσταση, επαναφέροντας και πάλι τη φυσιολογική εικόνα, καθώς διαχειρίζεται το λεμφικό φορτίο με επιτυχία. Όταν δεν είναι δυνατή αυτή η επαναφορά στην κανονικότητα, τότε υπάρχει το παθολογικό και χρόνιο λεμφοίδημα.
Ωστόσο, δεν χρειάζεται κανείς να περιμένει τόσο πολύ και να φτάσει σε ένα τόσο προχωρημένο στάδιο. Εάν παρατηρήσετε επίμονο πρήξιμο στο χέρι ή στο πόδι, καλό είναι να επισκεφτείτε τον γιατρό σας.
Εάν πάλι έχετε ήδη τη διάγνωση λεμφοιδήματος ενός άκρου, συμβουλευτείτε το γιατρό σας εάν υπάρχει ξαφνική δραματική αύξηση του μεγέθους του εμπλεκόμενου άκρου, καθώς μπορεί να υποδηλώνει ότι συμβαίνει μία νέα διαδικασία. Γενικότερα, μην απελπίζεστε, αλλά και μην καθυστερείτε…
