Μια καινοτόμο τεχνική, που χρησιμοποιείται για πρώτη φορά παγκοσμίως, εφάρμοσαν οι χειρουργοί του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων και αφορά στην κυτταρική ανάλυση συμπαγών όγκων σε πραγματικό χρόνο, κατά τη διάρκεια του χειρουργείου.
Η διεγχειρητική κυτταρομετρία ροής επιτρέπει την ανάλυση δείγματος ιστού μέσα σε λιγότερο από 5 λεπτά και την ακριβή εκτίμηση της βλάβης και των ορίων της κατά την διάρκεια του χειρουργείου.
Η παγκόσμια καινοτομία δίνει τη δυνατότητα στον χειρουργό να διακρίνει τον τύπο του νεοπλάσματος, το βαθμό κακοήθειας και τα όρια του όγκου, καθοδηγώντας τις αποφάσεις του στην επέμβαση. Αυτό διευκολύνει την ακριβέστερη εξαίρεση του όγκου, γεγονός που εκτιμάται πως θα οδηγήσει σε καλύτερη πρόγνωση και επιβίωση του ασθενή.
Η διεγχειρητική κυτταρομετρία ροής είναι αποτέλεσμα πολυετούς ερευνητικής δουλειάς του Γεώργιου Βαρθολομάτου (φωτογραφία δεξιά), βιοχημικού, επιστημονικού υπεύθυνου της Μονάδας Μοριακής Βιολογίας και Μεταφραστικής Κυτταρομετρίας Ροής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων και του Γεώργιου Αλεξίου (φωτογραφία αριστερά), αναπληρωτή καθηγητή Νευροχειρουργικής στο ίδιο νοσοκομείο.
Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, η τεχνική έχει ήδη εφαρμοστεί στο πλαίσιο ερευνητικών πρωτοκόλλων για την χειρουργική αντιμετώπιση όγκων εγκεφάλου, αλλά και άλλων συμπαγών όγκων, όπως μαστού, παχέος εντέρου, ήπατος, γυναικολογικούς και άλλους καρκίνους.
Ανάλυση σε λιγότερο από 5 λεπτά
Σύμφωνα με τον κ. Βαρθολομάτο και τον κ. Αλεξίου, η κυτταρομετρία δεν είχε μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν σε συμπαγείς όγκους και έτσι η ανάλυση του κυτταρικού κύκλου απαιτούσε περισσότερο από μισή ώρα. “Εμείς αναπτύξαμε ένα πρωτόκολλο ταχείας ανάλυσης του δείγματος που επιτρέπει την διεγχειρητική του χρήση”, αναφέρουν, προσθέτοντας πως με τη χρήση του πρωτοκόλλου η ανάλυση του ιστοτεμαχίου γίνεται κατά τη διάρκεια της επέμβασης, μέσα σε λιγότερο από 5 λεπτά από την ώρα που ο χειρουργός θα δώσει το δείγμα. Το αποτέλεσμα της ανάλυσης δίνει μια λεπτομερή εικόνα του νεοπλάσματος, επιτρέποντας στον χειρουργό να λάβει τις βέλτιστες αποφάσεις στην στρατηγική αφαίρεσής του.
Όπως εξηγεί ο κ. Αλεξίου, το golden standard (ο χρυσός κανόνας) για να προσδιοριστεί ο βαθμός κακοήθειας και το είδος μιας νεοπλασματικής βλάβης είναι η λήψη ιστοτεμαχίου για παθολογοανατομική εκτίμηση, καθώς οι απεικονιστικές εξετάσεις (όπως η μαγνητική τομογραφία) δίνουν πληροφορίες, οι οποίες όμως δεν βάζουν την σφραγίδα της διάγνωσης.
Το αποτέλεσμα μιας βιοψίας απαιτεί συνήθως περισσότερο από 2 εβδομάδες, ενώ η ταχεία βιοψία (frozen section) που λαμβάνεται διεγχειρητικά διαρκεί 15 με 30 λεπτά και δεν είναι πάντα ακριβής. “Η ακρίβειά της εξαρτάται από την εμπειρία του παθολογοανατόμου και επιπλέον είναι δύσκολο να στείλεις πολλαπλά δείγματα”, διευκρινίζει ο κ. Βαρθολομάτος. Η διεγχειρητική κυτταρομετρία ροής δίνει απότέλεσμα σε πραγματικό χρόνο με μεγάλη ακρίβεια.
Μεγάλη ευαισθησία και ειδικότητα
Η καινοτόμος τεχνική που ανέπτυξαν οι Έλληνες επιστήμονες ακολουθήθηκε από πολλαπλές μελέτες σε όγκους του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, οι οποίες επιβεβαίωσαν τη μεγάλη ευαισθησία και ειδικότητα στο να διακρίνει τον βαθμό κακοήθειας, τον τύπο του νεοπλάσματος και τα ‘’όρια’’ του όγκου. “Δίνει τη δυνατότητα να γίνει σε μεγαλύτερο βαθμό η εξαίρεση του νεοπλάσματος, κάτι που θεωρητικά –γιατί δεν έχουμε κάνει ακόμα μελέτη επιβίωσης- θα ισοδυνομούσε με καλύτερη πρόγνωση για τον ασθενή”.
Η μέθοδος έχει εφαρμοστεί στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, στα πλαίσια ερευνητικού πρωτοκόλλου και σε πολλαπλές ερευνητικές μελέτες, όχι μόνο σε όγκους εγκεφάλου, αλλά και άλλους συμπαγείς όγκους, όπως μαστού, παχέος εντέρου, ήπατος, γυναικολογικούς καρκίνους. Τα αποτελέσματα έχουν δημοσιευτεί στο βιβλίο, με τίτλο “Διεγχειρητική Κυτταρομετρία Ροής” (Intraoperative Flow Cytometry, Springer, Nature, 2023), το οποίο μπορεί να αποτελέσει οδηγό για άλλους χειρουργούς που θα ήθελαν να την εφαρμόσουν, στα πλαίσια ερευνητικών πρωτοκόλλων, οπουδήποτε αλλού στην Ελλάδα και στον κόσμο. Η εφαρμογή της στην κλινική πράξη απαιτεί περισσότερες μελέτες για κάθε είδος όγκου ξεχωριστά.
Το βιβλίο απευθύνεται σε νευροχειρουργούς, γενικούς χειρουργούς, ωτορινολαρυγγολόγους, χειρουργούς μαστού, ακτινολόγους, παθολόγους, ογκολόγους, βιολόγους, βιοχημικούς και επιστήμονες που ασχολούνται με την κυτταρομετρία ροής.
Κόμβος καινοτομίας τα Ιωάννινα
Στο πλαίσιο πρόσφατης εκδήλωσης για την παρουσίαση της μεθόδου και του βιβλίου, ο Γεώργος Βαρθολομάτος ανέφερε πως η αμεσότητα που παρέχει μπορεί να προσφέρει λύσεις στο χειρουργείο, να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων, αλλάζοντας ενδεχομένως, τα χειρουργικά αποτελέσματα και την πρόγνωση των ασθενών.
“Τα Ιωάννινα, είναι παραδοσιακά κόμβος καινοτομίας και ακαδημαϊκής αριστείας. Με πολλούς συντελεστές να προέρχονται από αυτή την πόλη το βιβλίο είναι, από πολλές απόψεις, μια απόδειξη της πλούσιας κληρονομιάς των Ιωαννίνων στην ιατρική έρευνα”, σημείωσε και πρόσθεσε: “Σε τοπικό επίπεδο αναμένω διπλό αντίκτυπο: Από τη μια πλευρά το βιβλίο εδραιώνει τη φήμη των Ιωαννίνων ως κέντρου ιατρικής καινοτομίας. Από την άλλη παρέχει στους γιατρούς της πόλης μας έναν πολύτιμο εφόδιο, που ενδεχομένως επηρεάζει και βελτιώνει τις χειρουργικές πρακτικές στην περιοχή. Είναι μια πηγή υπερηφάνειας, αλλά και ένα εργαλείο για την τοπική πρόοδο”.
