Ένας ενήλικας έχει συνήθως μεταξύ 10 και 40 σπίλων, οι οποίοι συχνά οφείλονται στην έκθεση του δέρματος στην υπεριώδη ακτινοβολία. Αν και η ανάγκη προστασίας από τον ήλιο συζητείται κυρίως κατά τις καλοκαιρινές ημέρες, η πραγματικότητα είναι ότι δεν απαιτείται έντονη ηλιοφάνεια για να προκληθούν βλάβες στο δέρμα και να εμφανιστούν αυτοί οι μικροί σπίλοι. Η υπεριώδης ακτινοβολία μπορεί να βλάψει το δέρμα ύπουλα και ανώδυνα, ακόμα και κατά τις δροσερές, ανοιξιάτικες ημέρες με συννεφιά, χωρίς να γίνεται αντιληπτή.
Και δυστυχώς δεν ευθύνεται μόνο για τον σχηματισμό των γνωστών μας δερματικών ελιών, αλλά είναι ένας αόρατος «δολοφόνος», αφού ενοχοποιείται και για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος, ιδίως στους ανθρώπους που έχουν μεγάλο αριθμό σπίλων στο σώμα τους. Οι υψηλές δόσεις που λαμβάνονται αποτελούν τον πιο ισχυρό παράγοντα εξαλλαγής τους.
Οι σπίλοι είναι συστάδες κυττάρων που παράγουν μελανίνη (μελανινοκύτταρα) και γι’ αυτό οι ελιές που σχηματίζονται τις περισσότερες φορές έχουν κάποια απόχρωση του καφέ. Πρόκειται για βλάβες που είναι είτε συγγενείς, υπάρχουν δηλαδή από τη γέννηση, είτε επίκτητες. Οι περισσότεροι είναι μικροί, στρογγυλοί και επίπεδοι ή επηρμένοι και δεν απαιτούν θεραπεία. Είναι καλοήθεις που με την πάροδο του χρόνου μπορεί να αλλάξουν σε μέγεθος ή χρώμα, ιδίως σε περιόδους που στον οργανισμό συμβαίνουν ορμονικές διαταραχές, όπως στην εφηβεία και στην εγκυμοσύνη. Ένα μικρό ποσοστό τους έχει πιθανότητα εξαλλαγής.
Μια εσφαλμένη αντίδραση των σπιλοκυττάρων (δηλαδή των μελανινοκυττάρων που έχουν σχηματίσει ελιά) στην υπεριώδη ακτινοβολία εξαιτίας γενετικών λόγων μπορεί να οδηγήσει σε κακοήθεια, καθώς ο καρκίνος μπορεί να προκύψει ακόμα και σε ανθρώπους που δεν έχουν υποστεί ποτέ στη ζωή τους έγκαυμα. Το δέρμα έχει μνήμη, η οποία δεν διαγράφεται ποτέ. Κάθε φορά που εκτίθεται στον ήλιο ή σε σολάριουμ χωρίς προστασία καταγράφεται σε αυτήν και όσο το άθροισμα αυξάνεται, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του δέρματος.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
Πιο επιρρεπείς είναι όσοι έχουν προσωπικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του δέρματος, περιλαμβανομένου του μελανώματος, περισσότερους από 10 σπίλους στα χέρια και 200 στο σώμα, πολλούς δυσπλαστικούς σπίλους (δηλαδή καλοήθεις ελιές αλλά με ύποπτο χρώμα, σχήμα ή μέγεθος) και οικογενειακό ιστορικό μελανώματος στο μάτι.
Ειδικά αυτές οι ομάδες ανθρώπων θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές και να εξετάζουν απαρέγκλιτα, τακτικά και επισταμένα το δέρμα τους για τυχόν αλλαγές στους υπάρχοντες σπίλους ή για νέες κηλίδες ή ογκίδια, αφού το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί οπουδήποτε στο δέρμα. Και όσο νωρίτερα εντοπιστούν τόσο πιθανότερη είναι η ίαση.
Δεδομένου δε ότι ο καρκίνος του δέρματος δεν προκαλεί πόνο, ο οποίος σημαίνει πάντα συναγερμό, ο δρ Στάμου συμβουλεύει άπαντες να παρατηρούν το δέρμα τους, να το γνωρίσουν, να αποτυπώσουν στο μυαλό τους το σχήμα, την υφή, το χρώμα και το μέγεθος των σπίλων τους.
Η αυτοεξέταση είναι μια διαδικασία που απαιτεί προσοχή. Ο στόχος είναι ο εντοπισμός των συμπτωμάτων εκείνων που είναι ύποπτα για έναν από τους τρεις τύπους καρκίνου (μελάνωμα, βασικοκυτταρικό καρκίνωμα και ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα) και η αναζήτηση ιατρικής διάγνωσης το ταχύτερο.
Βασικοκυτταρικό καρκίνωμα
Ο συνηθέστερος τύπος και εκείνος που έχει περισσότερες πιθανότητες θεραπείας είναι το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, ο οποίος είναι μη μελανινοκυτταρικός.
Προκύπτει από τα βασικά κύτταρα που βρίσκονται στο κατώτερο στρώμα της επιδερμίδας, αναπτύσσεται αργά και σπάνια δίνει μεταστάσεις εάν εντοπιστεί σε αρχικά στάδια. Εμφανίζεται συχνότερα αλλά όχι αποκλειστικά σε σημεία που εκτίθενται στην υπεριώδη ακτινοβολία, όπως στο πρόσωπο και τη μύτη. Οι εξεταζόμενοι με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα θα πρέπει να αναζητούν οποιοδήποτε λευκό περλέ ή κηρώδες εξόγκωμα, ενώ όσοι έχουν σκούρο δέρμα κάποιο καφέ ή μαύρο, που μπορεί να αιμορραγεί και να αναπτύσσει κρούστα. Δεν αποκλείεται να έχει επίπεδη μορφή ή σπανιότερα να μοιάζει με λευκή κηρώδη ουλή.
Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα
Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα είναι η δεύτερη πιο συχνή μορφή καρκίνου του δέρματος. Αιτία εμφάνισης και αυτής της κακοήθειας είναι η έκθεση στον ήλιο ή σε σολάριουμ και γι’ αυτό εμφανίζεται συνηθέστερα στο κεφάλι, το λαιμό, τα αυτιά, τα χείλη, τα πόδια και τα χέρια. Και αυτός ο τύπος έχει αργή ανάπτυξη, όμως μπορεί να εξαπλωθεί μέσω μεταστάσεων. Ο εντοπισμός οποιουδήποτε κόκκινου εξογκώματος σε σχήμα θόλου, με τραχιά επιφάνεια που ενδεχομένως να αιμορραγεί όταν το ξύνετε, ή/και προκαλεί κνησμό ή πόνο αποτελεί λόγο επίσκεψης στον δερματολόγο. Είναι δε αυτονόητο ότι το ίδιο θα πρέπει να κάνετε εάν έχετε κάποια ουλή ή πληγή που δεν κλείνει.
Μελάνωμα
Το γνωστό σε όλους μελάνωμα είναι σπανιότερος καρκίνος, αλλά ο πιο επιθετικός και θανατηφόρος. Το 70% περίπου των περιπτώσεων πάσχει από επιφανειακό επεκτεινόμενο μελάνωμα, το 20% από οζώδες και το υπόλοιπο 10% από μελάνωμα δίκην κακοήθους φακής ή σπανιότερες ακόμη μορφές. Αναλόγως του τύπου, μπορεί να αναπτυχθεί οπουδήποτε στο σώμα ακόμα και στους βλεννογόνους του στόματος ή του αιδοίου ή σε εσωτερικά όργανα. Εμφανίζεται ως νέα κηλίδα ή ως υπάρχουσα κηλίδα που αλλάζει χρώμα, μέγεθος ή σχήμα. Σε κάποιες περιπτώσεις η βλάβη έχει ομοιόμορφο χρώμα, το οποίο κυμαίνεται από ροζ έως μαύρο. Μεγαλώνει γρήγορα και αρχίζει να αιμορραγεί.
«Σημαντικό είναι να μην παραλείπεται ο έλεγχος δυσπρόσιτων σημείων όπως το τριχωτό της κεφαλής, η πλάτη και τα αφτιά. Ο εντοπισμός οποιασδήποτε διαφοροποίησης από την προηγούμενη κατάσταση δεν σημαίνει βέβαια ότι είναι καρκίνος. Όμως, επειδή η κακοήθεια και κυρίως το μελάνωμα είναι δύσκολο να εντοπιστεί γιατί συχνά μοιάζει με σπίλο, ή κρύβεται πίσω από αυτόν, το σοφότερο είναι εκτός από την αυτοεξέταση να γίνεται τακτικά έλεγχος και από δερματολόγο, ιδιαίτερα σε όσους έχουν παράγοντες κινδύνου.
Η εξέταση πρέπει να γίνεται από έμπειρο ειδικό με σύγχρονο υλικοτεχνολογικό εξοπλισμό, αφού υπό αυτές τις προϋποθέσεις βελτιώνεται το ποσοστό διάγνωσης κατά 30%. Η δερματοσκόπηση είναι απολύτως ανώδυνη, γίνεται με ειδικές συσκευές στις οποίες τοποθετούνται φακοί που μεγεθύνουν τις βλάβες, ώστε να δοθεί η δυνατότητα ελέγχου των μορφολογικών τους χαρακτηριστικών. Αυτές δεν χρησιμοποιούν ιοντίζουσα ακτινοβολία, οπότε είναι ακίνδυνες.
Τα άτομα με δυσπλαστικούς (άτυπους) σπίλους αλλά και όσοι έχουν ιστορικό μελανώματος ή είναι ανοσοκατεσταλμένοι πρέπει να προχωρούν στη χαρτογράφηση όλων των ελιών που έχουν στο σώμα τους, προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα ψηφιακής σύγκρισής τους με την εικόνα που θα παρουσιάζουν σε μελλοντικές επανεξετάσεις.
Στην περίπτωση που εντοπιστεί κάποιος ύποπτος σπίλος, γίνεται αμέσως αφαίρεσή του, προκειμένου να ελεγχθεί εργαστηριακά. Έτσι δεν χάνεται πολύτιμος χρόνος και διευκολύνεται η θεραπεία της κακοήθειας.
