26 νέες ναρκωτικές ουσίες εντοπίστηκαν στην Ευρώπη το 2023

Η διαθεσιμότητα ναρκωτικών ουσιών παραμένει υψηλή στην Ευρώπη, όπου διατίθεται ευρύ φάσμα προϊόντων στην αγορά. Τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών εκτίθενται πλέον σε ένα ευρύτερο φάσμα ψυχοδραστικών ουσιών, συχνά υψηλής δραστικότητας και καθαρότητας, ή σε νέες μορφές, μείγματα και συνδυασμούς. Καθώς τα προϊόντα πωλούνται ενίοτε καταχρηστικά, τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών μπορεί να μην γνωρίζουν τι λαμβάνουν και να διατρέχουν μεγαλύτερους κινδύνους για την υγεία τους, συμπεριλαμβανομένης της εν δυνάμει θανατηφόρας δηλητηρίασης.

Η Έκθεση υπογραμμίζει τις ανησυχίες σχετικά με τα ισχυρά συνθετικά οπιοειδή, τα οποία μερικές φορές πωλούνται καταχρηστικά ως άλλες ουσίες ή αναμειγνύονται με φάρμακα και άλλες ουσίες. Υπογραμμίζεται επίσης το γεγονός ότι η ουσία MDMA νοθεύεται με συνθετικές καθινόνες, ενώ τα προϊόντα κάνναβης με συνθετικά κανναβινοειδή. Έως το τέλος του 2023, το EMCDDA παρακολουθούσε περίπου 950 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, από τις οποίες οι 26 αναφέρθηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη το 2023.

Σύμφωνα με την Έκθεση: «Μία από τις προκλήσεις σε σχέση με την επιτήρηση των ναρκωτικών το 2024 είναι η επίτευξη βαθύτερης κατανόησης των ουσιών που χρησιμοποιούνται και των συνδυασμών τους». Στις προτεραιότητες του νέου Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA), που θα εγκαινιαστεί στις 2 Ιουλίου, θα περιλαμβάνονται η ενισχυμένη επιτήρηση της πολλαπλής χρήσης ουσιών και η κατανόηση του τι συνιστά αποτελεσματική παρέμβαση πρόληψης, θεραπείας και μείωσης της βλάβης. Ο Οργανισμός θα ενισχύσει επίσης τις δυνατότητές του ως προς την ανάλυση ουσιών μέσω ενός δικτύου εγκληματολογικών και τοξικολογικών εργαστηρίων της ΕΕ.

Το εξελισσόμενο πρόβλημα των οπιοειδών στην Ευρώπη: τα συνθετικά οπιοειδή, οι νιταζίνες (nitazens), μια αναδυόμενη απειλή

Η ηρωίνη παραμένει το πιο διαδεδομένο παράνομο οπιοειδές στην Ευρώπη και ευθύνεται για σημαντικό μέρος των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με τη χρήση παράνομων ουσιών. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή αγορά οπιοειδών γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και περιλαμβάνει διάφορες ουσίες, μεταξύ άλλων και συνθετικά οπιοειδή. Σε σύγκριση με τη Βόρεια Αμερική, τα συνθετικά οπιοειδή διαδραματίζουν σχετικά μικρό ρόλο στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών συνολικά, αλλά κυριαρχούν στην αγορά οπιοειδών στις χώρες της Βαλτικής. Υπάρχει επίσης αυξανόμενη ανησυχία όσον αφορά τη χρήση τους σε ορισμένα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.

Συνολικά, από το 2009 έχουν εμφανιστεί στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών 81 νέα συνθετικά οπιοειδή. Οι ουσίες αυτές είναι συχνά υψηλής δραστικότητας και ενέχουν σημαντικό κίνδυνο δηλητηρίασης και θανάτου. Το 2023, έξι από τα επτά νέα συνθετικά οπιοειδή που καταγράφηκαν για πρώτη φορά στο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης της ΕΕ (ΣΕΠ) ήταν νιταζίνες. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό νιταζινών που αναφέρθηκε σε ένα μόνο έτος, με 16 συνολικά να έχουν εντοπιστεί στην Ευρώπη από το 2019.

Η νιταζίνη πωλείται μερικές φορές ως «συνθετική ηρωίνη», ενώ έχει ανιχνευθεί σε φαρμακευτικά προϊόντα απομίμησης στην αγορά ναρκωτικών. Το 2023, οι νιταζίνες συσχετίστηκαν με απότομη αύξηση των θανάτων στην Εσθονία και τη Λετονία, καθώς και με τοπικές επιδημικές εξάρσεις δηλητηρίασης στη Γαλλία και την Ιρλανδία. Εκτός της ΕΕ, έχουν συσχετιστεί με περιστατικά υπερδοσολογίας στην Αυστραλία, τη Βόρεια Αμερική και το Ηνωμένο Βασίλειο. Επί του παρόντος, οι νιταζίνες και παρόμοιες ουσίες μπορεί να μην ανιχνεύονται με τις συνήθεις ιατροδικαστικές τοξικολογικές αναλύσεις σε ορισμένες χώρες, οπότε οι σχετιζόμενοι θάνατοι ενδέχεται να είναι περισσότεροι. Νέα συνθετικά οπιοειδή έχουν βρεθεί σε διάφορα μείγματα που περιέχουν νέες βενζοδιαζεπίνες ή στο καταπραϋντικό ξυλαζίνη που προορίζεται για ζώα. Οι συνδυασμοί αυτοί, γνωστοί και ως «benzo-dope» και «tranq-dope» αντίστοιχα, έχουν συσχετιστεί στη Βόρεια Αμερική με δηλητηριάσεις, ορισμένες από τις οποίες είναι θανατηφόρες.

Σχεδόν όλη η ηρωίνη που καταναλώνεται στην Ευρώπη προέρχεται από το Αφγανιστάν, όπου οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν την απαγόρευση της καλλιέργειας της οπιούχου παπαρούνας και της παραγωγής οπίου τον Απρίλιο του 2022. Τα τελευταία στοιχεία του UNODC για το 2023 δείχνουν εκτιμώμενη μείωση κατά 95 % τόσο της καλλιέργειας όσο και της παραγωγής παράνομου οπίου στο Αφγανιστάν σε σύγκριση με το 2022. Επί του παρόντος, είναι δύσκολο να προβλεφθεί ο αντίκτυπος της απαγόρευσης στην ευρωπαϊκή αγορά ηρωίνης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά αποθέματα οπίου στο Αφγανιστάν, γεγονός που ενδεχομένως αποτελεί τον λόγο για τον οποίο δεν έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής ισχυρές ενδείξεις διακοπής των ροών ηρωίνης προς την ΕΕ. Παρ’ όλα αυτά, εκφράζονται ανησυχίες ότι η μελλοντική έλλειψη ηρωίνης στην αγορά θα μπορούσε να καλυφθεί με δραστικά συνθετικά οπιοειδή ή συνθετικά διεγερτικά. Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και τη δημόσια ασφάλεια.

Η Έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη βελτίωσης της ετοιμότητας της Ευρώπης για κάθε πιθανή αλλαγή της αγοράς μέσω της εξασφάλισης κατάλληλων στρατηγικών παρεμβάσεων πρόληψης και θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε φάρμακα αγωνιστών οπιοειδών και σε υπηρεσίες μείωσης της βλάβης, καθώς και μέσω της διάθεσης επαρκών προμηθειών ναλοξόνης, του φαρμάκου για την αντιμετώπιση υπερβολικής δόσης. Η ύπαρξη διυπηρεσιακών σχεδίων αντίδρασης και ταχείας επικοινωνίας μπορεί επίσης να συμβάλει στην ενίσχυση της ετοιμότητας σε περίπτωση ξαφνικής εμφάνισης ουσιών υψηλής δραστικότητας στην αγορά παράνομων ουσιών στην ΕΕ.

Σύμφωνα με τον διευθυντή του EMCDDA, Alexis Goosdeel: «Στη φετινή Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά, επισημαίνουμε τις αυξανόμενες προκλήσεις που θέτει μια εξαιρετικά πολύπλοκη και ταχέως εξελισσόμενη αγορά ναρκωτικών, όπου οι καθιερωμένες παράνομες ψυχοδραστικές ουσίες είναι ευρέως προσβάσιμες και νέες δραστικές συνθετικές ουσίες συνεχίζουν να εμφανίζονται. Υπογραμμίζουμε το γεγονός ότι η ευρέως διαδεδομένη πολλαπλή χρήση ουσιών ενέχει διάφορους κινδύνους για την υγεία, ιδίως όταν τα μείγματα ψυχοδραστικών ουσιών καταναλώνονται εν αγνοία των χρηστών. Σήμερα αναλογιζόμαστε επίσης τα πιθανά μελλοντικά προβλήματα στον τομέα των ναρκωτικών και την ανάγκη καλύτερης προετοιμασίας για την αντιμετώπισή τους. Είμαι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσω, επομένως, ότι, ως νέος Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά, θα έχουμε ισχυρότερη εντολή για την πρόληψη των μελλοντικών αναδυόμενων απειλών και τάσεων, την ενημέρωση σχετικά με νέους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια σε πραγματικό χρόνο, την παροχή βοήθειας στην ΕΕ και τα κράτη μέλη ώστε να αποκρίνονται δεόντως, καθώς και την αξιοποίηση της εμπειρίας προκειμένου να προσαρμόζουμε και να βελτιώνουμε τις στρατηγικές και τις παρεμβάσεις μας στον τομέα των ναρκωτικών».

Έκτο έτος ρεκόρ κατασχέσεων κοκαΐνης: αντίκτυπος στη δημόσια υγεία

Για έκτη συνεχή χρονιά, πρωτοφανείς ποσότητες κοκαΐνης κατασχέθηκαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ, οι οποίες ανήλθαν σε 323 τόνους το 2022 (303 τόνοι το 2021). Οι ευρωπαϊκές κατασχέσεις υπερβαίνουν πλέον τις κατασχέσεις που πραγματοποιούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ιστορικά θεωρούνταν η μεγαλύτερη αγορά κοκαΐνης στον κόσμο. Οι κατασχέσεις στο Βέλγιο (111 τόνοι), την Ισπανία (58,3 τόνοι) και τις Κάτω Χώρες (51,5 τόνοι) αντιπροσωπεύουν το 68 % της συνολικής κατασχεθείσας ποσότητας, γεγονός που αντικατοπτρίζει την επίμονη στόχευση των αλυσίδων εφοδιασμού του εμπορίου από τους διακινητές ναρκωτικών. Το 2023, η Ισπανία ανέφερε τη μεγαλύτερη κατάσχεση κοκαΐνης σε ένα μόνο φορτίο (9,5 τόνων), η οποία ήταν κρυμμένη σε φορτίο μπανάνας από τον Ισημερινό.

Η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων κοκαΐνης σε θαλάσσια εμπορευματοκιβώτια μέσω των θαλάσσιων λιμένων της Ευρώπης παραμένει σημαντικός παράγοντας για την υψηλή διαθεσιμότητα της ουσίας στην περιοχή. Πρόσφατα στοιχεία από το λιμάνι της Αμβέρσας δείχνουν ότι το 2023, η ποσότητα κοκαΐνης που κατασχέθηκε εκεί αυξήθηκε σε 116 τόνους (από 110 τόνους το 2022). Καθώς οι μέθοδοι των Αρχών επιβολής του νόμου εντείνονται, οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος στοχεύουν επίσης σε μικρότερα λιμάνια τόσο στις χώρες της ΕΕ όσο και σε αυτά που συνορεύουν με την ΕΕ, τα οποία μπορεί να είναι πιο ευάλωτα στη διακίνηση ναρκωτικών. Ως εκ τούτου, ορισμένες χώρες της βόρειας Ευρώπης, μεταξύ των οποίων η Σουηδία και η Νορβηγία, ανέφεραν ρεκόρ κατασχέσεων κοκαΐνης σε θαλάσσιους λιμένες το 2023.

Στο πλαίσιο του οδικού χάρτη της ΕΕ για την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος, η νέα Ευρωπαϊκή Συμμαχία Λιμένων (2024), μια σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, έχει ως στόχο να ενισχύσει τους λιμένες και να εντείνει την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών και της διείσδυσης των ομάδων οργανωμένου εγκλήματος. Οι ομάδες οργανωμένου εγκλήματος προμηθεύουν επίσης τις ευρωπαϊκές αγορές με επεξεργασμένα παράνομα προϊόντα κοκαΐνης σε διάφορες χώρες της ΕΕ, ενώ, σύμφωνα με αναφορές, το 2022 εξαρθρώθηκαν 39 εργαστήρια κοκαΐνης (34 το 2021).

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η υψηλή διαθεσιμότητα κοκαΐνης στην Ευρώπη έχει ολοένα και πιο αρνητικό αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Είναι η δεύτερη πιο συχνή παράνομη ουσία που αναφέρεται τόσο από τα άτομα που ξεκίνησαν για πρώτη φορά θεραπεία σε θεραπευτικές υπηρεσίες για τα ναρκωτικά (29 000 το 2022), όσο και από τα άτομα που προσέρχονται στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων (αφορά το 28 % των περιστατικών οξείας τοξίκωσης από ναρκωτικά στα νοσοκομεία του ευρωπαϊκού δικτύου Euro-DEN Plus το 2022). Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η ουσία ήταν επίσης παρούσα στο ένα πέμπτο περίπου των καταγεγραμμένων θανάτων από υπερβολική δόση το 2022, συχνά ανιχνεύσιμη μαζί με άλλες ουσίες. Δεδομένου ότι η χρήση της κοκαΐνης μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και άλλων προβλημάτων υγείας, είναι πιθανό η συνολική συμβολή της στη θνησιμότητα στην Ευρώπη που σχετίζεται με τα ναρκωτικά να μην αναγνωρίζεται επαρκώς.

Η κοκαΐνη είναι η συνηθέστερα χρησιμοποιούμενη παράνομη διεγερτική ουσία στην Ευρώπη, την οποία χρησιμοποίησαν 1,4 % (4 εκατομμύρια) περίπου των Ευρωπαίων ενηλίκων (15-64 ετών) το τελευταίο έτος. Οι πληροφορίες δείχνουν ότι η κοκαΐνη είναι ολοένα και περισσότερο διαθέσιμη στην Ευρώπη, με ευρύτερη γεωγραφική και κοινωνική κατανομή. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία ανάλυσης λυμάτων έδειξαν ότι από τις 72 πόλεις με στοιχεία για το 2022 και το 2023, οι 49 ανέφεραν αύξηση της κοκαΐνης. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι η χρήση κοκαΐνης φαίνεται να γίνεται όλο και πιο συχνή σε πιο ευάλωτες ή περιθωριοποιημένες ομάδες σε ορισμένες χώρες. Υπάρχουν αναφορές από αυξανόμενο αριθμό χωρών τόσο για την ενέσιμη χρήση κοκαΐνης όσο και τη χρήση κοκαΐνης σε μορφή κρακ. Οι διεγερτικές ουσίες όπως η κοκαΐνη συνδέονται με μεγαλύτερη συχνότητα ενέσιμης χρήσης και έχουν συσχετιστεί με τοπικές επιδημικές εξάρσεις του ιού HIV μεταξύ των ατόμων που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ουσιών σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις την τελευταία δεκαετία.

Οι μεταβαλλόμενες αγορές της κάνναβης δημιουργούν νέες προκλήσεις για τις πολιτικές για τα ναρκωτικά
Οι εξελίξεις στην αγορά κάνναβης δημιουργούν νέες προκλήσεις για τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες αντιμετωπίζουν αυτή την παράνομη ουσία που είναι η πιο διαδεδομένη ουσία στην Ευρώπη. Η μέση περιεκτικότητα της ρητίνης κάνναβης σε THC έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 10 χρόνια και συνεχίζει να αυξάνεται (22,8 % το 2022), ενώ η περιεκτικότητα της φυτικής κάνναβης είναι γενικά σταθερή. Επιπροσθέτως, τα προϊόντα κάνναβης είναι πλέον ολοένα και περισσότερα, συμπεριλαμβανομένων των εκχυλισμάτων και των βρώσιμων προϊόντων υψηλής δραστικότητας. Υπάρχουν επίσης αναφορές για ορισμένα προϊόντα που πωλούνται στην παράνομη αγορά ως κάνναβη και μπορεί να είναι νοθευμένα με ισχυρά συνθετικά κανναβινοειδή.

Το 2023, το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης της ΕΕ έλαβε αναφορές για εννέα νέα κανναβινοειδή, τέσσερα εκ των οποίων ήταν ημισυνθετικά. Το πιο συχνά ανιχνευόμενο ημισυνθετικό κανναβινοειδές είναι η εξαϋδροκανναβινόλη (HHC), η οποία το 2022 ήταν η πρώτη από αυτές τις ουσίες που αναφέρθηκε στην Ευρώπη. Αν και οι γνώσεις μας σχετικά με τις επιπτώσεις των ουσιών αυτών στον άνθρωπο είναι περιορισμένες, υπήρξαν αναφορές δηλητηριάσεων, μεταξύ άλλων σε παιδιά τα οποία είχαν καταναλώσει βρώσιμα προϊόντα που περιείχαν HHC. Από τον Μάρτιο του 2024, η HHC είχε καταχωριστεί ως ελεγχόμενη ουσία σε τουλάχιστον 18 κράτη μέλη της ΕΕ.

Περίπου το 8% (22,8 εκατομμύρια) των ενηλίκων στην Ευρώπη (15–64 ετών) εκτιμάται ότι έχει κάνει χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο, με την επικράτηση να αυξάνεται σε 15% (15,1 εκατομμύρια) στους νεαρούς ενήλικες (15–34 ετών). Εκτιμάται ότι 92 000 άτομα ξεκίνησαν εξειδικευμένη θεραπεία για προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης το 2022, αντιπροσωπεύοντας περίπου το ένα τρίτο (36 %) του συνόλου των ατόμων που ξεκίνησαν θεραπεία. Η κάνναβη ήταν επίσης η ουσία που αναφέρθηκε συχνότερα από το δίκτυο των νοσοκομείωνEuro-DEN Plus το 2022, η οποία αντιπροσώπευε το 29 % των περιστατικών οξείας τοξίκωσης (25 % το 2021).

Η χρήση κάνναβης μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει μια σειρά προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των χρόνιων αναπνευστικών συμπτωμάτων, της εξάρτησης και των ψυχωσικών επεισοδίων. Δεδομένης της πολυπλοκότητας της αγοράς και της ποικιλίας των διαθέσιμων προϊόντων, η αξιολόγηση των κινδύνων βλάβης από τη χρήση κάνναβης είναι δύσκολη. Υπάρχει ανάγκη για περισσότερη έρευνα σχετικά με τις ειδικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα που κάνουν χρήση κάνναβης, προκειμένου να προσδιοριστούν οι πιο αποτελεσματικές θεραπευτικές επιλογές. Οι ψυχολογικές θεραπείες προσφέρονται συνήθως σε άτομα με προβλήματα που σχετίζονται με την κάνναβη ενώ οι διαδικτυακές (online) υπηρεσίες ηλεκτρονικής υγείας καθίστανται ολοένα και πιο διαθέσιμες.

Πέντε κράτη μέλη της ΕΕ (Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα και Κάτω Χώρες), καθώς και η Ελβετία, έχουν αλλάξει ή σχεδιάζουν να αλλάξουν τις ρυθμίσεις όσον αφορά τη χρήση και την προσφορά κάνναβης για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Οι αλλαγές αυτές — στις οποίες περιλαμβάνονται η κατ’ οίκον καλλιέργεια, η λειτουργία μη κερδοσκοπικών ενώσεων καλλιέργειας και η κατ’ ιδίαν χρήση κάνναβης — περιγράφονται στην έκθεση, στην οποία τονίζεται η ανάγκη επένδυσης στην παρακολούθηση και την αξιολόγηση προκειμένου να κατανοηθεί πλήρως ο αντίκτυπός τους στη δημόσια υγεία και ασφάλεια (3).

Ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του EMCDDA, Franz Pietsch, καταλήγει: «Η παρούσα έκθεση είναι η τελευταία ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά που δημοσιεύει το EMCDDA, πριν καταστεί τον επόμενο μήνα ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά. Η τελευταία αυτή ανάλυση καταδεικνύει τον βαθμό στον οποίο έχει αλλάξει το πρόβλημα των ναρκωτικών από την πρώτη έκθεση πριν από περίπου 30 χρόνια και τον λόγο για τον οποίο δόθηκε ευρύτερη εντολή στον Οργανισμό. Συγχαίρω το EMCDDA για την τεράστια αξία που έχει προσδώσει στα ενδιαφερόμενα μέρη με την πάροδο των ετών. Είμαι πεπεισμένος ότι, στη νέα του μορφή, ο Οργανισμός θα προσδώσει ακόμη μεγαλύτερη αξία σε όσους εργάζονται στον τομέα των ναρκωτικών, καθώς καλούνται να αντιμετωπίσουν τις αιτίες και τις συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών».