Οι ποιητές συχνά εξυμνούν την ομορφιά και τη ρομαντική φύση των ματιών μέσα από τους στίχους τους. Από την άλλη πλευρά, οι επιστήμονες εστιάζουν περισσότερο στο πώς τα μάτια μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες για την υγεία μας, πέρα από την απλή αντανάκλαση της ψυχής μας.
Οι οφθαλμίατροι γνωρίζουν ότι μια προσεκτική εξέταση του αμφιβληστροειδούς μπορεί να αποκαλύψει πολλές πτυχές της σωματικής και ψυχικής υγείας. Ωστόσο, τι μπορούμε να μάθουμε από μια πιο επιφανειακή ματιά, δηλαδή από το χρωματιστό τμήμα του ματιού, την ίριδα;
Αν και δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε με απόλυτη ακρίβεια την υγεία ή την ποιότητα της όρασης μόνο με βάση το χρώμα των ματιών, ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι το χρώμα των ματιών μπορεί να σχετίζεται με κάποιους υγειονομικούς κινδύνους. Για παράδειγμα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 στο περιοδικό Cancer Causes and Control έδειξε ότι τα μπλε ή ανοιχτόχρωμα μάτια και τα καστανά, πράσινα ή μεσαίου χρώματος μάτια συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης δύο κοινών τύπων καρκίνου του δέρματος, του βασικοκυτταρικού και του ακανθοκυτταρικού καρκινώματος (όχι του μελανώματος), σε σχέση με τα σκούρα καστανά μάτια.
Τι άλλο γνωρίζουμε για το χρώμα των ματιών και τους κινδύνους για την υγεία;
Πιο ευαίσθητα στο φως τα μπλε μάτια
Οι άνθρωποι με μπλε μάτια έχουν μεγαλύτερη τάση για ενδοφθάλμιο αδέσποτο φως, ένα φαινόμενο κατά το οποίο το φως που περνάει μέσα από το μάτι διασκορπίζεται, με αποτέλεσμα αυξημένη θάμβωση, θολή όραση και μειωμένη αντίθεση, διαπίστωσε μελέτη σε Ευρωπαίους οδηγούς αυτοκινήτων.
«Τα άτομα με μπλε μάτια έχουν μειωμένη χρωστική ουσία μελανίνης στο μπροστινό στρώμα της ίριδας, με αποτέλεσμα το φως να διασκορπίζεται και να απορροφά ορισμένα από τα μεγαλύτερα μήκη κύματος του φωτός που εισέρχεται», λέει ο Usiwoma Abugo, MD, εκπρόσωπος της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας και οφθαλμίατρος στο Virginia Eye Consultants, στην περιοχή Norfolk της Βιρτζίνια και προσθέτει: «Έτσι τα μάτια τους αποκτούν το μπλε χρώμα, όπως ακριβώς ο ουρανός αποκτά το μπλε χρώμα του».
«Η έλλειψη χρωστικής ουσίας είναι επίσης αυτό που μπορεί να κάνει αυτά τα μάτια δυνητικά πιο ευαίσθητα στο φως. Αρκετές μελέτες εξέτασαν την ποσότητα του αδέσποτου φωτός που εισέρχεται στα μάτια ανθρώπων με διαφορετικό χρώμα ματιών. Διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι με γαλάζια μάτια, σε σύγκριση με άλλα χρώματα ματιών, είχαν σημαντικά περισσότερο αδέσποτο φως στο εσωτερικό του ματιού, οδηγώντας σε θάμβωση ή ευαισθησία», επισημαίνει ο Dr. Abugo.
Υψηλότερος ο κίνδυνος εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου
Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, τα ανοιχτόχρωμα μάτια μπορεί να σημαίνουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος. Έρευνες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι τα άτομα με καστανά, πράσινα ή μπλε μάτια έχουν υψηλότερο κίνδυνο μελανώματος του ραγοειδούς χιτώνα -το μεσαίο στρώμα του ματιού, το οποίο περιλαμβάνει την ίριδα- από τους συνομηλίκους τους με πιο σκούρα μάτια.
Το μελάνωμα του ραγοειδούς χιτώνα είναι ένας σπάνιος καρκίνος που εμφανίζεται σε περίπου πέντε έως έξι από κάθε ένα εκατομμύριο ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες κάθε χρόνο, σύμφωνα με το Kellogg Eye Institute. Εκτός από το ότι έχετε ανοιχτόχρωμο δέρμα και ανοιχτόχρωμα μάτια, άλλοι παράγοντες κινδύνου για τη νόσο αυτή περιλαμβάνουν την ύπαρξη ορισμένων ιατρικών παθήσεων, συμπεριλαμβανομένης της συγγενούς οφθαλμικής μελανοκυττάρωσης ή του οφθαλμικού μελανοκυττώματος, ή το οικογενειακό ιστορικό μελανώματος του ραγοειδούς, το οποίο συνήθως οφείλεται σε μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που ονομάζεται BAP1.
Τα καστανά μάτια
Λίγοι έως καθόλου ειδικοί κίνδυνοι για την υγεία σχετίζονται με την ύπαρξη καστανών ματιών. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2000 διαπίστωσε ότι τα άτομα με καστανά μάτια έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καταρράκτη και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να προστατεύουν τα μάτια τους από την άμεση έκθεση στο ηλιακό φως. Ωστόσο, αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται με επιφύλαξη, καθώς δεν υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που να το επιβεβαιώνουν και χρειάζονται περισσότερες έρευνες για να διαπιστωθεί μια σημαντική σχέση.
«Σε γενικές γραμμές, όλοι θα πρέπει να φροντίζουν να φορούν γυαλιά ηλίου με 100% αποκλεισμό της υπεριώδους ακτινοβολίας όταν βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους για να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης καταρράκτη και άλλων οφθαλμικών παθήσεων», συμβουλεύει ο Abugo και συμπληρώνει: «Ο υγιεινός τρόπος ζωής -ακολουθώντας μια υγιεινή διατροφή, κάνοντας γυμναστική και μη καπνίζοντας- είναι επίσης προληπτικά μέτρα που μπορούν να λάβουν οι άνθρωποι».
Κόκκινο, κίτρινο και λευκό στα μάτια
Ενώ το χρώμα της ίριδας μπορεί να μην σας λέει και πολλά για την υγεία σας, ορισμένες αλλαγές στην εμφάνιση των ματιών σας μπορεί να σηματοδοτούν υποκείμενες παθήσεις που πρέπει να ελεγχθούν από γιατρό.
Κόκκινα λευκά
Εάν το φωτεινό λευκό μέρος των ματιών σας (που ονομάζεται σκληρός χιτώνας) γίνει κόκκινο, μπορεί να είναι σημάδι για οτιδήποτε, από επιπεφυκίτιδα (ή ροζ μάτι) έως υποεπιπεφυκότα αιμορραγία. «Η σκληρίτιδα (όταν το λευκό μέρος του ματιού εμφανίζεται κόκκινο και πρησμένο) θα μπορούσε να είναι σύμπτωμα αυτοάνοσου νοσήματος», λέει ο Abugo. Αν και μπορείτε να αντιμετωπίσετε ορισμένα από αυτά τα ζητήματα με προϊόντα που δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο, όπως φάρμακα κατά των αλλεργιών ή οφθαλμικές σταγόνες, θα πρέπει να επισκεφθείτε έναν οφθαλμίατρο εάν η ερυθρότητα και ο ερεθισμός επιμένουν.
Κίτρινα λευκά
Το κιτρίνισμα του λευκού των ματιών (ή του δέρματος) είναι γνωστό ως ίκτερος. Ενώ είναι συχνή στα μωρά, μπορεί να αποτελεί ένδειξη σοβαρής υποκείμενης πάθησης στους ενήλικες.
Ο ίκτερος τείνει να κάνει ολόκληρο τον σκληρό χιτώνα να φαίνεται κιτρινωπός, αλλά είναι επίσης πιθανό να αναπτυχθεί μια κίτρινη κηλίδα ή ένα εξόγκωμα στον επιπεφυκότα, που είναι το διαφανές στρώμα ιστού που καλύπτει τον σκληρό χιτώνα.
«Το κιτρίνισμα του ματιού θα μπορούσε να είναι μια πινγκουέλα ή μια ανάπτυξη πτερυγίου», λέει ο Abugo. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας, αυτές οι αναπτύξεις στον επιπεφυκότα πιστεύεται ότι προκαλούνται από την έκθεση στον ήλιο, τον άνεμο και τη σκόνη.
Θολές κόρες και ίριδες
Όταν αναπτύσσεται καταρράκτης, μπορεί να δημιουργήσει ορατό θόλωμα πάνω από την κόρη και την ίριδα του ματιού. Ωστόσο, μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στην όραση πολύ πριν αλλάξουν την εξωτερική εμφάνιση του ματιού.
Λευκός δακτύλιος κερατοειδούς
Η ανάπτυξη ενός γκρίζου ή λευκού δακτυλίου γύρω από τον κερατοειδή σας – το διαφανές στρώμα ιστού που καλύπτει την ίριδα και την κόρη σας – συνήθως δεν αποτελεί λόγο ανησυχίας, σύμφωνα με το StatPearls, αλλά θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη μιας υποκείμενης πάθησης, όπως η αθηροσκληρωτική νόσος ή η προχωρημένη καρωτιδική αγγειακή νόσος.
Ονομάζεται corneal arcus, θεωρείται συνήθως καλοήθης σε άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, αλλά σε όσους είναι κάτω των 50 ετών, δικαιολογεί μια εξέταση αίματος για την αναζήτηση ανωμαλιών στα λιπίδια (λίπος και χοληστερόλη).
Προληπτική φροντίδα για όλα τα χρώματα
Οι ετήσιες οφθαλμολογικές εξετάσεις θα σας βοηθήσουν να παρακολουθείτε τυχόν αλλαγές στα μάτια σας που θα μπορούσαν να αντανακλούν μια υποκείμενη πάθηση ή ένα βαθύτερο πρόβλημα.
Ο Abugo λέει ότι το χρώμα των ματιών μπορεί να είναι αντιπροσωπευτικό μιας πάθησης που έχει ήδη κάποιος, παρά ένας προγνωστικός δείκτης για οτιδήποτε πρόκειται να συμβεί.
«Επειδή το χρώμα των ματιών δεν είναι πάντα προγνωστικό της ανάπτυξης ασθένειας, οι συστάσεις για την υγεία των ματιών παραμένουν οι ίδιες για όλους, παρά το χρώμα των ματιών», τονίζει ο ίδιος και συνεχίζει: «Φροντίστε τη συνολική σας υγεία με καλές υγιεινές συνήθειες του τρόπου ζωής σας, κάντε τακτικές οφθαλμολογικές εξετάσεις με οφθαλμίατρο για να εντοπίζετε νωρίς τις οφθαλμικές παθήσεις, φοράτε πάντα γυαλιά ηλίου με 100 τοις εκατό αποκλεισμό της υπεριώδους ακτινοβολίας όταν βρίσκεστε σε εξωτερικούς χώρους και φοράτε προστατευτικά μάτια όταν χρειάζεται».
