Παρά το γεγονός ότι στο άκουσμά του προκαλεί τρόμο στους περισσότερους, ωστόσο τα νέα επιστημονικά δεδομένα γεμίζουν ελπίδα αφού μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να αντιμετωπιστεί πλήρως.
Τόσο οι ειδικοί όσο και οι μετρήσεις υποστηρίζουν ότι για πάρα πολλές μορφές καρκίνου κερδίζουμε συνεχώς πολύ καλύτερα και μακρύτερα ποσοστά επιβίωσης σε συνδυασμό με καλύτερη ποιότητα ζωής.
Σκοπός της θεσμοθέτησης της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καρκίνου είναι να δώσει έμφαση στη διαπίστωση, ότι μεγάλο μέρος των περιστατικών καρκίνου μπορούν να αποφευχθούν μέσω της πρόληψης, και ότι, επίσης, μεγάλο μέρος των θανάτων από καρκίνο μπορούν να αποφευχθούν μέσω της έγκαιρης διάγνωσης και της θεραπευτικής αντιμετώπισης. Το θέμα του φετινού εορτασμού παραμένει: Κλείστε το χάσμα στη φροντίδα (Close the care gap)!
Οι θάνατοι από καρκίνο μειώνονται σταθερά
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση, εκτιμάται ότι το 2019 υπήρξαν 17,2 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου (εξαιρουμένου του μη μελανωματικού καρκίνου του δέρματος) και 10 εκατομμύρια θάνατοι από καρκίνο παγκοσμίως. Ακόμα κι αν τα νούμερα μας φαίνονται μεγάλα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι στις αναπτυγμένες χώρες οι θάνατοι από καρκίνο μειώνονται σταθερά.
Αυτή η σημαντική ύφεση της θνησιμότητας κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του καπνίσματος και την αύξηση του προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου μετά την εφαρμογή εκστρατειών και πολιτικών πρωτοβουλιών για τη δημόσια υγεία.
Επιπλέον, οι εξελίξεις στις νέες και καινοτόμες προσεγγίσεις στη χειρουργική επέμβαση, την ακτινοθεραπεία, τη χημειοθεραπεία, τη μοριακά στοχευμένη θεραπεία και την ανοσοθεραπεία –τους πέντε πυλώνες της θεραπείας του καρκίνου– σώζουν και βελτιώνουν ζωές.
Η σημασία του τρόπου ζωής μας στην εμφάνισή του
Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου, συμπεριλαμβανομένων της χρήσης καπνού, της ανθυγιεινής διατροφής, της σωματικής αδράνειας, της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, της κατανάλωσης αλκοόλ, των παθογόνων λοιμώξεων και της παχυσαρκίας, συμβάλλουν στην ανάπτυξη του 40% όλων των καρκίνων.
Αυτό γίνεται ακόμα πιο προφανές αν συνειδητοποιήσουμε ότι σχεδόν το 20% των σχετικών διαγνώσεων στις ΗΠΑ σχετίζονται με το υπερβολικό σωματικό βάρος, τις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, την κατανάλωση αλκοόλ και τη σωματική αδράνεια.
Επιπλέον, πολλές περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος μπορούν να προληφθούν με την προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου και των συσκευών μαυρίσματος σε εσωτερικούς χώρους.
Τέλος, σχεδόν όλες οι περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, καθώς και πολλές περιπτώσεις καρκίνου της κεφαλής, του λαιμού και του πρωκτού, μπορούν να προληφθούν με τον εμβολιασμό κατά του HPV, όπως και πολλές περιπτώσεις καρκίνου του ήπατος μπορούν να προληφθούν με τον εμβολιασμό κατά της ηπατίτιδας Β.
Η υγιεινή ζωή προλαμβάνει και σώζει
Οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε όλο και περισσότερο τη σημασία των υγιεινών συνηθειών και συνθηκών ζωής αλλά και διαβίωσης όσον αφορά την προστασία μας από την πιθανότητα ανάπτυξης κάποιας μορφής καρκίνου.
Αυτές είναι το να μην καπνίζουμε, να μην καταναλώνουμε αλκοόλ, να τρώμε μεσογειακά, να ασκούμαστε, να διατηρούμε ένα φυσιολογικό βάρος, να αποφεύγουμε τον ήλιο (ειδικά στην παιδική ηλικία) και την ατμοσφαιρική ρύπανση, να κάνουμε τα εμβόλια που υπάρχουν διαθέσιμα για την αποφυγή λοιμωδών παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο (HPV, εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β) κ.λπ.
Επιπλέον όμως έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια ότι οι ογκολογικοί ασθενείς που ακολούθησαν μια υγιεινή ζωή είχαν και καλύτερη επιβίωση. Μάλιστα, υπάρχουν πάρα πολλές μελέτες που το αποδεικνύουν αυτό, ειδικά όσον αφορά τον καρκίνο του μαστού.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Όπως αποδεικνύουν οι έρευνες αλλά και οι παρατηρήσεις των ειδικών, τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί μεγάλα βήματα προόδου. Για παράδειγμα, ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη και το μελάνωμα έχουν πολύ καλύτερη πρόγνωση.
Το 70-75% των παιδικών καρκίνων θεραπεύονται πλήρως, ενώ περίπου το ίδιο συμβαίνει και με τους εφηβικούς καρκίνους. Υπάρχει μεγάλη πρόοδος σε πολλούς αιματολογικούς καρκίνους. Ο καρκίνος των όρχεων και του θυρεοειδούς είναι πλήρως θεραπεύσιμοι στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων.
Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη πρόοδος με πολύ καλύτερα ποσοστά επιβίωσης σε κάποιες μορφές του καρκίνου του πνεύμονα, τόσο χάρη στην εξέλιξη της φαρμακευτικής αγωγής όσο και χάρη στην εφαρμογή της αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης, η οποία μπορεί να γίνεται και προληπτικά σε ανθρώπους που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες –όπως είναι οι χρόνιοι και συστηματικοί καπνιστές– και ανιχνεύει τους όγκους σε πολύ πιο αρχικό στάδιο.
Η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη
Υπάρχει μια σειρά προληπτικών εξετάσεων που γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό ότι δεν πρέπει να αμελούμε καθώς η πρόληψη σώζει ζωές.
Σε αυτές ανήκουν η μαστογραφία (από τα 40 έτη και μετά ανάλογα με το προσωπικό ιστορικό της κάθε γυναίκας), η κολονοσκόπηση (από τα 45 έτη και μετά), το τεστ Παπ, το PSA (σε συνδυασμό με τη δακτυλική εξέταση και όταν χρειάζεται με την πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία, είναι οι εξετάσεις που βρίσκουν την κακοήθεια του προστάτη) και η αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης για την πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονα.
Βέβαια, υπάρχουν και άλλες εξετάσεις που μπορούν να συμβάλουν σε κάποια έγκαιρη διάγνωση, αλλά δεν εμπίπτουν στον τακτικό προληπτικό έλεγχο. Τέτοιες είναι οι υπέρηχοι ή η χαρτογράφηση των ελιών στο δέρμα ανθρώπων που έχουν πολλές ελιές κ.λπ.
Η λέξη καρκίνος φέρνει μαζί της τεράστιο βάρος
Όπως τονίζει και η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία, ο όρος καρκινοπαθής θα μπορούσε να εκλείψει, καθώς φέρει μαζί του ένα βάρος ενώ στην πραγματικότητα η έκβαση της ασθένειας είναι πλέον πολύ καλύτερη από ό,τι έχει πιθανώς στο μυαλό του ο κόσμος.
Άλλωστε, δεν υπάρχει κανένας λόγος οι άνθρωποι που έχουν νοσήσει πριν από πολλά χρόνια και τώρα είναι υγιείς να χαρακτηρίζονται ως καρκινοπαθείς· αντ’ αυτού θα μπορούσαν να ονομάζονται αποθεραπευθέντες και όσοι βιώνουν ακόμα την ασθένεια νοσούντες.
Πέρα όμως από το βάρος της ίδιας της λέξης, οι άνθρωποι που νοσούν αλλά και οι συγγενείς τους χρειάζονται υποστήριξη, κατ’ αρχάς ψυχολογική, αλλά και διαφόρων άλλων μορφών, όπως για την αντιμετώπιση των παρενεργειών της νόσου ή/και των θεραπειών (π.χ. πόνος).
Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντική, τόσο για τη διάγνωση όσο και για τη θεραπεία, αλλά και για την ποιότητα της ζωής, η συνεργασία μιας ομάδας ειδικών (π.χ., παθολόγος-ογκολόγος, χειρουργός, ψυχολόγος, γενετιστής, ακτινοθεραπευτής κ.ά.) που βοηθούν στο να έχει ο ασθενής την καλύτερη φροντίδα και την καλύτερη έκβαση στην ασθένειά του τελικά.
Στρέφοντας το ανοσοποιητικό κατά του καρκίνου
Ως ανοσοθεραπεία, όσον αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου, αναφέρεται οποιαδήποτε θεραπεία λειτουργεί «χρησιμοποιώντας» το ανοσοποιητικό σύστημα για την καταπολέμηση της νόσου.
Η ιστορία της «χρήσης» του ανοσοποιητικού συστήματος για τη θεραπεία του καρκίνου χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο William B. Coley, χειρουργός στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, χορήγησε βακτήρια σε ασθενείς με μη χειρουργήσιμο καρκίνο, βασιζόμενος στην παρατήρηση ότι η μόλυνση φαινόταν να έχει ως παρενέργεια τη συρρίκνωση των όγκων. Αν και είχε καλά αποτελέσματα, οι τοξίνες του Coley σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται λόγω σοβαρών παρενεργειών.
Όμως τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, οι ερευνητές σημείωσαν πρωτοφανή πρόοδο στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα ανιχνεύει και καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα στον ανθρώπινο οργανισμό, γεγονός που αναζωογόνησε τον τομέα της ανοσολογίας του καρκίνου και καθιέρωσε σταθερά την ανοσοθεραπεία ως τον πέμπτο πυλώνα της αντικαρκινικής ιατρικής.
Τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα για τον καρκίνο, τα οποία απελευθερώνουν τη δύναμη του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς για την καταπολέμηση της νόσου, έχουν αναδειχθεί ως μία από τις πιο συναρπαστικές νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις την τελευταία δεκαετία.
Τώρα η επιστημονική έρευνα εστιάζει στο να βρεθούν οι ασθενείς που είναι κατάλληλοι για να βοηθηθούν από την ανοσοθεραπεία.
Η συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης στη μάχη κατά του καρκίνου
Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρωτοφανής πρόοδος στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.
Ένας από τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι ερευνητές χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για την ανίχνευση του καρκίνου είναι η ανάλυση μεγάλου όγκου απεικονιστικών δεδομένων που συλλέγονται για τους σκοπούς του προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου για την αναγνώριση μοτίβων που διαφορετικά είναι χρονοβόρα και δύσκολα διακριτά με το μάτι ακόμα και από εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας.
Ας σημειώσουμε χαρακτηριστικά ότι μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι η κολονοσκόπηση με τεχνητή νοημοσύνη εντόπισε 21% περισσότερους πολύποδες σε σύγκριση με μια συμβατική κολονοσκόπηση με την καθοδήγηση ειδικού.
Η πολλά υποσχόμενη υγρή βιοψία
Οι ερευνητές εργάζονται ενεργά για την ανάπτυξη τρόπων ανίχνευσης του καρκίνου με τη χρήση εξετάσεων που είναι λιγότερο επεμβατικές και πιο ασφαλείς. Για παράδειγμα, η υγρή βιοψία είναι ένας τέτοιος τρόπος κατά τον οποίο ένα δείγμα αίματος, ούρων ή άλλου σωματικού υγρού χρησιμοποιείται για την αναζήτηση ενδείξεων καρκίνου.
Οι διαδικασίες υγρής βιοψίας μπορούν να ανιχνεύσουν μη φυσιολογικά κύτταρα ή/και άλλα υλικά από όγκους που κυκλοφορούν στο αίμα. Είναι όμως ζωτικής σημασίας, πριν ξεκινήσουν να απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό, οι εξετάσεις υγρής βιοψίας να γίνουν εξαιρετικά ειδικές στην ανίχνευση μεταβολών που προέρχονται από τον καρκίνο και όχι από υγιή κύτταρα.
Σύµφωνα µε το CDC, οι καπνιστές έχουν 15-30 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύµονα ή να πεθάνουν από αυτόν σε σχέση µε όσους δεν καπνίζουν.
Ο καρκίνος είναι η δεύτερη αιτία θνησιµότητας µετά τα καρδιαγγειακά νοσήµατα.
